فیلتر روغن گیربکس اتوماتیک

فیلتر روغن گیربکس اتوماتیک | نقش، زمان تعویض، علائم خرابی و نکات فنی

در دل هر گیربکس اتوماتیک، شبکه‌ای پیچیده از قطعات مکانیکی، هیدرولیکی و الکترونیکی با هماهنگی دقیق کار می‌کنند تا قدرت موتور را به نرمی و بدون وقفه به چرخ‌ها منتقل کنند. یکی از عوامل کلیدی در حفظ این هماهنگی، سلامت روغن گیربکس است؛ روغنی که نه‌تنها وظیفه روان‌کاری و خنک‌کاری دارد، بلکه نقش حیاتی در درگیری کلاچ‌ها، باندها و عملکرد شیرهای برقی ایفا می‌کند.

اما این روغن، همان‌طور که در مدار گیربکس جریان دارد، ممکن است آلوده به ذرات ریز فلز، گرد و غبار، یا ذرات ناشی از فرسایش داخلی شود. در اینجاست که فیلتر روغن گیربکس وارد عمل می‌شود. قطعه‌ای به‌ظاهر ساده، اما با نقشی بسیار مهم: حفظ پاکی سیستم و جلوگیری از ورود ذرات مضر به اجزای حساس گیربکس.

در این مقاله، به‌زبان ساده اما دقیق، بررسی می‌کنیم که فیلتر گیربکس دقیقاً چه وظیفه‌ای دارد، چه زمانی باید تعویض شود، علائم خرابی آن چیست و هنگام سرویس یا خرید آن باید به چه نکاتی توجه کرد.

فیلتر روغن گیربکس چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

فیلتر روغن گیربکس، قطعه‌ای است که در مسیر گردش روغن در گیربکس اتوماتیک قرار می‌گیرد و وظیفه دارد از ورود ذرات آلاینده به بخش‌های حساس سیستم جلوگیری کند. در واقع، این فیلتر مانند نگهبانی است که پیش از ورود روغن به شیرهای برقی، سوپاپ‌ها و کلاچ‌های داخلی، ناخالصی‌ها را جذب و جدا می‌کند تا عملکرد گیربکس دچار اختلال نشود.

با توجه به اینکه روغن گیربکس نه‌تنها روان‌کننده، بلکه عامل انتقال قدرت هیدرولیکی نیز هست، وجود ذرات ناخالص در آن می‌تواند باعث گیرکردن سوپاپ‌ها، کاهش دقت سنسورها و درگیری ناقص کلاچ‌ها شود؛ که همه این‌ها به‌مرور منجر به خرابی گیربکس خواهند شد.

ساختار فیزیکی فیلتر

فیلتر روغن گیربکس معمولاً در دو نوع اصلی طراحی می‌شود:

• کارتریجی (با بدنه فلزی یا پلاستیکی): این مدل بیشتر در گیربکس‌هایی استفاده می‌شود که فیلتر آن‌ها درون محفظه داخلی قرار دارد و در زمان تعویض روغن باید باز شود.
• توری فلزی یا نمدی: این فیلترها ساده‌تر هستند و معمولاً روی ورودی پمپ روغن یا داخل کارتل نصب می‌شوند. تمیز کردن یا تعویض آن‌ها آسان‌تر است، اما قدرت جذب ذرات بسیار ریز در آن‌ها کمتر از نوع کارتریجی است.

در برخی گیربکس‌های پیشرفته، از فیلترهای چندمرحله‌ای استفاده می‌شود که علاوه بر توری فیزیکی، دارای لایه‌های فیلتراسیون الیافی نیز هستند.

محل نصب فیلتر

محل قرارگیری فیلتر بسته به نوع گیربکس متفاوت است، اما معمولاً در یکی از این نقاط قرار دارد:

• داخل کارتل گیربکس: رایج‌ترین حالت، در گیربکس‌های AT سنتی
• داخل محفظه روغن در کنار پمپ: در برخی گیربکس‌های جمع‌وجور
• روی بدنه سوپاپ کنترل روغن: در گیربکس‌های نسل جدید و خشک‌شو (dry)

در بیشتر موارد برای دسترسی به فیلتر، باید کارتل گیربکس باز شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود تعویض فیلتر هم‌زمان با تعویض روغن انجام گیرد.

تفاوت با صافی روغن موتور

اگرچه هر دو فیلتر وظیفه پاک‌سازی روغن را دارند، اما از نظر ساختار و نوع آلودگی‌هایی که جذب می‌کنند متفاوت‌اند:

فیلتر روغن چه آلودگی‌هایی را جذب می‌کند؟

در نگاه اول، روغن گیربکس به‌عنوان یک سیال بسته و چرخشی، نباید آلوده شود. اما واقعیت این است که در طول زمان و در اثر کارکرد طبیعی گیربکس، مواد مختلفی در این روغن حل یا معلق می‌شوند که می‌توانند برای سیستم مضر باشند. فیلتر گیربکس با جذب و به دام انداختن این ذرات، از ورود آن‌ها به اجزای حساس جلوگیری می‌کند.

براده‌های فلزی ناشی از اصطکاک دنده‌ها

در فرآیند انتقال قدرت بین چرخ‌دنده‌ها، تماس و اصطکاک مداوم وجود دارد. حتی با وجود روان‌کاری مداوم، در هر بار درگیری، مقدار بسیار کمی از سطح دنده‌ها ساییده می‌شود. این سایش میکروسکوپی به‌مرور زمان تولید براده‌های فلزی ریز می‌کند که اگر توسط فیلتر جذب نشوند، ممکن است وارد مسیرهای روغن شوند و:

• باعث خوردگی سطوح داخلی
• گیرکردن سوپاپ‌ها
• یا خرابی در کلاچ‌های چندصفحه‌ای شوند

براده‌های فلزی معمولاً در کف کارتل ته‌نشین می‌شوند یا به آهن‌رباهای داخل گیربکس می‌چسبند، اما فیلتر نیز باید ذرات معلق را جذب کند.

گرد و غبار ناشی از لنت‌های داخلی کلاچ

کلاچ‌ها و باندهای داخلی گیربکس اتوماتیک، مشابه لنت ترمز، دارای سطح اصطکاکی هستند که با گذشت زمان دچار سایش می‌شوند. این سایش، گرد نرمی از مواد اصطکاکی ایجاد می‌کند که با روغن ترکیب شده و می‌تواند مسیرهای هیدرولیکی را ببندد.

اگر این ذرات وارد شیرهای برقی، فشارشکن یا سوپاپ‌ها شوند، ممکن است باعث گیر کردن یا کاهش دقت عملکرد آن‌ها شوند.

ناخالصی‌های احتمالی ناشی از روغن نامرغوب

در صورت استفاده از روغن بی‌کیفیت یا نامناسب برای گیربکس، احتمال وجود مواد افزودنی ناپایدار یا ذرات خارجی در روغن وجود دارد. این ناخالصی‌ها ممکن است در اثر حرارت بالا یا اکسیداسیون تخریب شوند و باعث تولید لجن یا رسوبات چسبناک در گیربکس شوند.

فیلتر گیربکس، در چنین شرایطی نقش حیاتی‌تری پیدا می‌کند، اما همچنان باید توجه داشت که بهترین روش محافظت، استفاده از روغن اصل و مطابق با مشخصات کارخانه است.

علائم خرابی یا گرفتگی فیلتر گیربکس

با گذشت زمان و افزایش کارکرد خودرو، فیلتر روغن گیربکس ممکن است به‌تدریج دچار انسداد شود. این انسداد باعث می‌شود جریان روغن در سیستم کاهش یابد یا فشار لازم تأمین نشود. نتیجه این اختلال، بروز مشکلات در عملکرد کلی گیربکس خواهد بود. در ادامه، رایج‌ترین علائم خرابی فیلتر گیربکس را بررسی می‌کنیم.

تأخیر در تعویض دنده

یکی از واضح‌ترین نشانه‌های گرفتگی فیلتر، تأخیر در تعویض دنده‌ها، به‌خصوص در شروع حرکت یا هنگام شتاب‌گیری است. زمانی‌که فیلتر روغن نتواند مقدار کافی روغن را عبور دهد، فشار لازم برای فعال‌سازی کلاچ‌ها یا باندهای داخلی تأمین نمی‌شود و گیربکس با تأخیر یا به‌سختی بین دنده‌ها جابه‌جا می‌شود.

داغ شدن بیش‌ازحد گیربکس

گردش ناکافی روغن در سیستم، علاوه بر کاهش روان‌کاری، منجر به افزایش دمای قطعات داخلی گیربکس می‌شود. این افزایش دما در برخی خودروها با روشن شدن چراغ هشدار دمای گیربکس همراه است و در مواردی شدیدتر، ممکن است روغن بوی سوختگی بگیرد یا تغییر رنگ دهد (تیره یا سیاه شود).

افت فشار روغن و بروز خطا در دیاگ

در خودروهای مجهز به سیستم پایش فشار روغن گیربکس، افت فشار ناشی از گرفتگی فیلتر می‌تواند منجر به ثبت کد خطا در یونیت کنترل شود. این کدها معمولاً مربوط به فشار پایین یا زمان طولانی برای تعویض دنده هستند، از جمله:

• P0868: فشار روغن گیربکس کمتر از مقدار حداقل
• P0700: خطای کلی عملکرد گیربکس (با کدهای ثانویه بیشتر)
• P1740: اختلال در کلاچ توربین یا قفل مبدل گشتاور

در این موارد، تعویض فیلتر و بررسی هم‌زمان روغن می‌تواند مشکل را برطرف کند و از نیاز به تعمیرات سنگین جلوگیری نماید.

زمان تعویض فیلتر گیربکس و نکات کلیدی

فیلتر روغن گیربکس برخلاف برخی تصورات رایج، قطعه‌ای مصرفی محسوب می‌شود و باید به‌صورت دوره‌ای تعویض شود. با اینکه برخی خودروسازان برای تبلیغ سیستم‌های “بی‌نیاز از تعویض روغن” ادعا می‌کنند که فیلتر نیز دائمی است، در عمل و به‌ویژه در شرایط رانندگی واقعی (مانند ترافیک شهری، آب‌وهوای گرم، یا بار زیاد)، تعویض به‌موقع فیلتر نقش مهمی در افزایش عمر گیربکس دارد.

زمانبندی پیشنهادی بر اساس نوع خودرو و گیربکس

زمان دقیق تعویض فیلتر در دفترچه راهنمای هر خودرو درج شده، اما به‌طور معمول توصیه‌های زیر ارائه می‌شود:

• برای خودروهای شهری و خانوادگی: هر 40.000  تا 60.000  کیلومتر
• برای خودروهای با کاربری سنگین (مانند تاکسی یا باربر): هر 30.000 تا 40.000 کیلومتر
• در خودروهای هیبرید یا با گیربکس CVT: معمولاً زودتر، بسته به کیفیت روغن و شرایط رانندگی

در صورت مشاهده علائم هشداردهنده مانند ضربه در تعویض دنده یا داغ شدن گیربکس، بهتر است فیلتر زودتر از موعد تعویض شود.

تعویض هم‌زمان با روغن گیربکس

تعویض فیلتر گیربکس تقریباً همیشه باید به‌همراه تعویض روغن گیربکس انجام شود. دلیل این توصیه:

• هنگام باز کردن کارتل یا باز کردن فیلتر، بخشی از روغن تخلیه می‌شود
• نصب فیلتر نو با روغن قدیمی ممکن است باعث گرفتگی سریع آن شود
• بررسی هم‌زمان سطح و رنگ روغن، می‌تواند به تشخیص سلامت فیلتر نیز کمک کند

در صورتی‌که از سیستم شست‌وشوی گیربکس (flush) استفاده شود، تعویض فیلتر پیش از شست‌وشو ضروری است تا مسیر گردش روغن پاک بماند.

اهمیت استفاده از فیلتر اصلی یا باکیفیت بالا

استفاده از فیلتر نامرغوب یا غیراستاندارد می‌تواند به همان اندازه که تعویض نشدن فیلتر خطرناک است، زیان‌آور باشد. برخی فیلترهای تقلبی یا ارزان‌قیمت:

• قدرت فیلتراسیون ضعیفی دارند
• جنس توری یا نمد آن‌ها به‌سرعت پوسیده می‌شود
• در برابر حرارت بالا مقاومت کافی ندارند

استفاده از فیلتر اصلی یا برندهای معتبر پیشنهاد می‌شود، حتی اگر قیمت آن کمی بالاتر باشد. گیربکس اتوماتیک حساس‌ترین بخش خودروست و خطا در نگهداری آن می‌تواند هزینه‌های بسیار سنگینی به همراه داشته باشد.

نتیجه‌گیری

فیلتر روغن گیربکس یکی از ساده‌ترین اما حیاتی‌ترین اجزای سیستم انتقال قدرت در خودروهای اتوماتیک است. این قطعه با تصفیه دائمی روغن گیربکس، از ورود ذرات مضر به مسیرهای حساس هیدرولیکی جلوگیری می‌کند و نقش مهمی در عملکرد نرم و بی‌نقص گیربکس ایفا می‌کند.

خرابی یا گرفتگی فیلتر، ممکن است در ظاهر کوچک و بی‌اهمیت به نظر برسد، اما می‌تواند منجر به افزایش دمای گیربکس، تأخیر در تعویض دنده، و حتی خرابی کامل اجزای داخلی شود. رعایت زمان‌بندی مناسب برای تعویض فیلتر و استفاده از قطعات اصل، یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای افزایش عمر گیربکس و پیشگیری از هزینه‌های سنگین تعمیرات است.

توصیه نهایی: هر بار که قصد تعویض روغن گیربکس را دارید، فیلتر را هم بررسی و در صورت نیاز تعویض کنید. این یک اقدام کوچک با تأثیری بزرگ است.